شرایط ثبت اختراع؛ خصوصیات اختراع قابل ثبت چیست؟  

اگر فرد یا یک شخص حقوقی به فناوری جدید، محصول جدید یا فرایند جدید در یک حوزه خاص دست پیدا کند که مشکلی را در آن زمینه برطرف می‌کند، می‌تواند برای ثبت اختراع به اداره ثبت مالکیت‌های صنعتی درخواست ثبت بدهد. با این حال هر طرحی را نمی‌توان به عنوان اختراع ثبت کرد. شرایط و مراحل ثبت اختراع در ایران در سه شرط کلی خلاصه می‌شود که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.

جدید باشد

از جمله شرایط ثبت اختراع در ایران این است که باید جدید باشد، بدین معنی که اختراع مذکور در هیچ کجای دنیا و در هیچ قالبی منتشر نشده باشد. بنابراین اگر ایده جدیدی به ذهن افراد رسید یا پژوهش جدیدی انجام دادند، قبل از آنکه آن را به صورت عمومی انتشار دهند، حتما باید در اداره ثبت مالکیت‌های صنعتی ثبت کنند. فرایند ثبت اختراع معمولا زمان می‌برد. اما مهم این است که فرد یا شخص حقوقی مدارک مربوط به اظهارنامه را تحویل داده باشد و سپس دست به انتشار عمومی اختراع خود بزند. در غیر اینصورت امکان سرقت علمی اختراع وجود دارد. 

ابتکاری باشد

یکی دیگر از شرایط ثبت اختراع در ایران این است که باید گام ابتکاری داشته باشد. گام ابتکاری به این منظور است که اختراع فرد باید مشکلی را در آن حوزه برطرف کرده باشد. بنابراین اگر طرحی صرفا جنبه ظاهری داشته باشد و مشکلی را حل نکند، به عنوان اختراع ثبت نخواهد شد.

در صنعت کاربرد داشته باشد

در نهایت از جمله شرایط ثبت اختراع در ایران این است که ایده باید در صنعت کاربرد داشته باشد. این شرط بدین معنی است که ما نمی‌توانیم ایده‌هایی که مربوط به حوزه‌هایی مانند بازاریابی یا امثال آن است را به عنوان اختراع ثبت کنیم.به عنوان مثال، همین ایده الوبیزنس که مشاوران را به کاربران متصل می‌کند، یک ایده جدید است. این مدل به خودی خود به عنوان یک اختراع قابل ثبت نیست. با این وجود، اگر نرم‌افزاری تحت وب یا موبایل در همین زمینه طراحی شود، امکان دارد که در قالب نرم‌افزار این ایده را به عنوان اختراع ثبت کرد. البته باید شرایط کاربرد صنعتی را داشته باشد.

اختراعات غیرقابل ثبت کدام هستند؟ 

قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال 1386 از جمله قوانین مهم در این زمینه محسوب شده که نیاز است افراد درگیر با این موضوعات آن را حتما مطالعه کنند. در ماده 4 این قانون مواردی که از حیطه اختراع خارج بوده را معرفی می‌کند که شامل موارد زیر است:

نهاد قانونی متولی ثبت اختراع در ایران و خارج از کشور 

بسته به اینکه اختراع خارجی یا داخلی باشد، برای ثبت آن نیاز است تا با مراکز مختلفی ارتباط گرفته شود. اکنون بیشتر فرایندها و مراحل ثبت اختراع در ایران و جهان به صورت الکترونیکی بوده و غالبا از طریق وبسایت این مراکز قابل انجام است.

از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به نهادهای زیر اشاره کرد:

مرکز مالکیت معنوی: 

این مرکز که زیرمجموعه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بوده، نهاد قانونی متولی ثبت اختراع در ایران محسوب می‌شود. چند سالی است که فرایندهای لازم برای ثبت اختراع از طریق این سازمان به صورت الکترونیکی درآمده و افراد صرفا از طریق سایت این مرکز می‌توانند نسبت به ثبت اختراع خود اقدام کنند.در وبسایت مرکز مالکیت معنوی بخش‌های زیادی در نظر گرفته شده که از جمله آنها می‌توان به ثبت اختراع اشاره کرد. ثبت طرح صنعتی، ثبت علائم تجاری و ثبت نشانه‌های جغرافیایی از جمله موارد دیگر است.بررسی فرایندهای ثبت اختراع تنها از طریق وبسایت مرکز مالکیت معنوی امکان‌پذیر بوده و مراجعه حضوری معمولا تاثیری در روند انجا کارها نخواهد داشت. بنابراین افراد می‌توانند با مراجع به این وبسایت ابتدا نسبت به تکمیل اظهارنامه ثبت اختراع اقدام کرده و سپس منتظر دریافت ابلاغیه جدید باشند. 

کنوانسیون پاریس

برخی از افراد قصد دارند تا اختراع خود را در سایر کشورها و مراجع بین‌المللی نیز به ثبت برسانند. از جمله نهادهای بین‌المللی مرتبط با ثبت اختراع بین‌المللی می‌توان به کنوانسیون پاریس اشاره کرد.ثبت اختراع بین‌المللی از طریق این کنوانسیون به این صورت است که افراد می‌توانند بعد از 12 ماه از گذشت ثبت اختراع در کشور خود، نسبت به انجام این کار در یکی از کشورهای دیگر اقدام کنند.ایران سال‌ها است که به این کنوانسیون ملحق شده و افراد می‌توانند از این طریق برای ثبت آثار خود در سایر کشورها اقدام کنند. اما علاوه بر این کنوانسیون، سازمان‌های بین‌المللی دیگر نیز در این خصوص وجود دارد. 

معاهده PCT 

این معاهده اشاره به یک پیمان و تعهد بین‌المللی دارد که با استفاده از آن می‌توان اختراعات خود را به صورت بین‌المللی در سایر کشورهای جهان به ثبت رساند. سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) چتر حمایتی این معاهده بوده و زیر نظر آن به فعالیت می‌پردازد.دفتر اصلی آن در شهر ژنو سوئیس قرار دارد و بسیاری از افراد از این روش برای ثبت اختراع استفاده می‌کنند. چرا که هم زمان بیشتری نسبت به مدت زمان 12 ماهه در اختیار افراد قرار می‌دهد و همچنین افراد می‌توانند با ثبت کردن اثر خود در آن، از احتمال کپی‌برداری و سرقت جلوگیری کنند. هر چند که معمولا فرایند ثبت اثر از این طریق ممکن است با هزینه و زمان بیشتری همراه باشد. 

سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) 

این سازمان دارای سابقه طولانی در زمینه ثبت آثار متعدد به صورت بین‌المللی و حمایت از مخترعین است. WIPO در حال حاضر معاهده‌های مختلفی را در زمینه ثبت آثار و اختراعات مدیریت می‌کند که یکی از آنها معاهده PCT است.این سازمان معمولا در دو زمینه کپی‌رایت و مالکیت صنعتی از مخترعان بین‌المللی حمایی می‌کند. ایران قریب به 20 سال است که به عضویت این سازمان بین‌المللی درآمده و افراد می‌توانند از مزایای آن در راستای ثبت آثار خود بهره ببرند.

مراحل ثبت اختراع در ایران به چه صورت است؟ 

اصلی‌ترین مرحله در ثبت اختراع، مراحل و انجام فرایندهای اداری مربوط به آن است. همانطور که اشاره شد برای ثبت هر اثر و نوآوری در ایران باید به وبسایت سازمان مالکیت معنوی مراجعه کرد. در این سایت یک بخش برای ثبت اختراع و ثبت اظهارنامه در نظر گرفته شده است.اظهارنامه اختراع را می‌توان اصلی‌ترین نکته در انجام این فرایند دانست. چرا که کارشناسان این سازمان براساس این اظهارنامه نسبت به قبول یا رد اختراع اقدام می‌کنند.اظهارنامه ثبت اختراع معمولا دارای چندین بخش مختلف است. در یک بخش مخترع باید نسبت به تکمیل برخی از اطلاعات و مشخصات شخصی خود اقدام کند. اما مهم‌ترین بخش اظهارنامه مربوط به ثبت اثر و توضیحات مربوطه آن است.توضیحات باید به زبان فارسی بوده و مخترع در آن در خصوص تکمیل اطلاعاتی از قبیل نام اثر، توصیف کلی آن، نقشه‌ها و سایر اطلاعات دیگر اقدام می‌کند. بعد از انجام این کار و سایر فرایندهای اداری، معمولا چند حالت رخ خواهد داد که افراد مشمول یکی از آنها خواهند بود:

رد اثر

ممکن است بنا به هر علتی کارشناسان مربوطه اثر وارد شده را فاقد فاکتورها و الزامات قانونی برای ثبت اختراع بدانند. یکی از مهم‌ترین دلایل رد اختراع تکراری بودن آن است. در این صورت از متقاضی درخواست می‌شود تا با مراجعه به بخش «جستجوی اختراعات» در وبسایت مرکز مالکیت معنوی، یک بار دیگر اختراع خود را با اختراعات مشابه آن بررسی کند.در صورتی که مخترع نتواند ثابت کند اختراع وی دارای وجوه افتراق با سایر اختراعات دیگر است، براساس قانون، اظهارنامه وی رد خواهد شد و اختراع او ثبت نمی‌شود. در صورتی که افراد با رد اظهارنامه مواجه شدند، می‌توانند از طریق وبسایت مذکور، لایحه‌ای را مبنی بر تفاوت اختراع آنها با سایر اختراعات، تنظیم کرده تا دوباره بررسی گردد.

ابلاغیه ثبت اختراع

در صورتی که اظهارنامه ثبت اختراع منطبق با استانداردها تنظیم شده باشد و کارشناسان مربوطه آن را برای ثبت دارای صلاحیت بدانند، ابلاغیه ثبت اختراع برای فرد صادر می‌شود. در این حالت فرد تا 30 روز فرصت دارد تا ضمن پرداخت هزینه ثبت اختراع، نسبت به انجام سایر مراحل و فرایندهای اداری آن اقدام کند.سپس پس از طی این مراحل فرد باید برای دریافت گواهی ثبت اختراع به سازمان مربوطه مراجعه کند. چنانچه فرد نتواند در مهلت 30 روزه نسبت به پرداخت هزینه اقدام کند، می‌بایست قبل از اتمام این مهلت نسبت به تمدید مهلت اقدام کند.

برطرف کردن نقص

برخی اوقات نیز ممکن است که اظهارنامه ثبت اختراع فرد رد نشود، بلکه از وی خواسته شود تا ایرادات و نقایص احتمالی را برطرف کند. لازم به ذکر است که اظهارنامه مذکور باید به لحاظ شکلی و دستوری کاملا براساس مقررات و آیین‌نامه‌های مربوطه تنظیم شده باشد.در غیر اینصورت کارشناسان سازمان از فرد درخواست می‌کنند تا بار دیگر نسبت به تکمیل اظهارنامه و بیان دقیق توصیف، ادعای اختراع و همچنین نقشه‌ها اقدام کند.

هزینه و زمان ثبت اختراع چقدر است؟ 

همانطور که اشاره شد افراد می‌توانند علاوه بر ثبت اثر خود در داخل کشور به روش‌های متعدد نسبت به ثبت آن به صورت بین‌المللی در سایر کشورها اقدام کنند. طبیعی که ثبت اختراع بین‌المللی هزینه بیشتری نسبت به ثبت داخلی آن دارد.ضمن آنکه ثبت اختراع بین‌المللی نیز روش‌های متعددی دارد که ممکن است هزینه‌های آنها با یکدیگر متفاوت باشد. اما به طور کل می‌توان گفت که هزینه انجام این کار معمولا به نحوی نیست که افراد نتوانند آن را پرداخت کنند.

هزینه ثبت اختراع داخلی

برای کسب اطلاع از هزینه ثبت اختراع داخلی می‌توان به وبسایت مرکز مالکیت معنوی مراجعه کرد. در پورتال این مرکز هزینه ثبت انواع طرح‌ها و علائم درج شده است. هزینه ثبت اختراع داخلی به دو بخش اشخاص حقیقی و حقوقی تقسیم‌بندی می‌شود.هزینه مربوط به اشخاص حقوقی معمولا بیشتر از اشخاص حقیقی است. همچنین میزان هزینه ثبت اختراع می‌تواند بسته به موارد مختلف متفاوت باشد. این هزینه‌ها معمولا شامل موارد زیر است:

در خصوص هزینه‌های فوق باید گفت که معمولا هزینه هر کدام از موارد برای اشخاص حقیقی و حقوقی متفاوت است. همچنین علاوه بر این موارد برخی هزینه‌های دیگر نیز وجود دارند.اما نکته اصلی در زمینه هزینه آن است که معمولا فرایند ثبت اثر تمام این هزینه‌ها را شامل نمی‌شود. چرا که برخی از آنها تنها برای افراد خاص خواهد بود که ممکن است فرایندهای اداری آنها طولانی شده باشد.

هزینه ثبت اختراع بین‌المللی

هزینه ثبت اختراع بین‌المللی معمولا بیشتر از هزینه ثبت اختراع داخلی است. افراد بعد از ثبت اثر خود در داخل کشور می‌توانند برای ثبت بین‌المللی آن نیز به روش‌های متعدد اقدام کنند. لازم به ذکر است هر کدام از روش‌های ذکر شده در ثبت بین‌المللی می‌تواند دارای هزینه‌های متفاوت باشد.به عنوان مثال، در روش ثبت از طریق معاهده PCT معمولا هزینه بیشتری نسبت به برخی روش‌های دیگر دریافت می‌شود. به طور کل هزینه ثبت اختراع بین‌المللی شامل سه مورد است.اما از آنجا که معمولا باید افراد نسبت به ثبت اختراع خود در داخل کشور نیز از قبل اقدام کرده باشند، بنابراین خود به خود این هزینه نیز اضافه خواهد شد که شامل موارد زیر است:

در خصوص هزینه ثبت اختراع بین‌المللی هم باید گفت در اینجا نیز همانند ثبت اثر در داخل کشور، هزینه‌ها برای اشخاص حقیقی و حقوقی متفاوت خواهد بود. همچنین ممکن است که هزینه‌ها به صورت سالانه دچار تغییر شود.

زمان ثبت اختراع چگونه است؟

برای ثبت اختراعات داخلی معمولا از زمان ثبت اظهارنامه تا ارائه گواهی، معادل12 ماه زمان نیاز است. البته باید دقت کرد که ممکن است اظهارنامه برخی از افراد دارای نقایصی باشد که نیاز به برطرف کردن داشته باشد.همچنین این امکان وجود دارد که اظهارنامه یک شخص رد شده و او نسبت به این مورد اعتراض داشته باشد. بنابراین بسته به موارد مختلف، زمان ثبت اختراع نیز می‌تواند متغییر باشد.اما برای ثبت اختراع بین‌المللی معمولا نیاز به زمان بیشتری وجود دارد. چرا که اولا اختراع مذکور باید در ایران به ثبت برسد، از طرفی، هر کدام از روش‌های مختلف بین‌المللی می‌تواند زمان متفاوتی را دربربگیرد.فرایند ثبت اختراعات بین‌المللی نیز معمولا اینگونه بوده که بعد از ثبت اثر در داخل ایران، افراد 12 ماه برای ثبت کردن آن در خارج از کشور زمان دارند. هر چند که آنها می‌توانند این زمان را تمدید کنند.به طوری که در برخی از روش‌ها می‌توان علاوه بر این 12 ماه، معادل 18 ماه دیگر نیز زمان دریافت کرد. البته لازم به یادآوری است که روش‌های مختلف ثبت آثار بین‌المللی هر کدام می‌تواند زمان‌های مختلف داشته باشد.